Zniekształcenia poznawcze są jak patrzenie na świat przez brudne lub uszkodzone okulary. Dzięki nim widzimy świat w sposób zafałszowany, często stronniczy i skrajny: negatywny lub pozytywny.
Aby zrozumieć czym są zniekształcenia poznawcze musimy najpierw zrozumieć jak działają nasze systemy myślenia i czym są heurystyki.
Czym są systemy myślenia?
Za koncepcję dwóch systemów myślenia odpowiedzialny jest Kahnemann-psycholog i laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii (2002 r.). Wyjaśnia on w swojej książce z 2012 roku pt.”Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym” w jakich sytuacjach używamy poszczególnych systemów, co je różni i jakie są między nimi interakcje.
Porównanie działania Systemu 1 i Systemu 2 w tabeli poniżej:
| System 1 (zwany systemem niejawnym/szybkim) | System 2 (system świadomy/wolny) | |
| Cechy | -intuicyjność
-szybkość -automatyzm -emocjonalność -stereotypowość -oparcie na podświadomości |
-rozważność,
-logiczność, -powolność -wyrachowanie, -wymagający wysiłku |
| Kiedy go używamy? | -rozstrzyganie większości codziennych zadań
-podejmowanie szybkich i nieskomplikowanych decyzji -automatycznie opracowywanie wniosków |
-podejmowanie ostatecznych decyzji (trudniejszych i bardziej skomplikowanych niż w systemie 1) bazujących na obserwacji i intuicji z systemu 1
-pozwala na bardziej złożone zadania typu nauka języka, rozwiązywanie zadań czy refleksje -wyciąganie wniosków |
| Wzajemne interakcje | Obydwa systemy są aktywne na co dzień i komunikują się ze sobą, ale z zależności od sytuacji zawsze jeden z nich będzie dominował. System 1 będzie zawsze dominował wtedy, gdy system 2 jest zajęty.
|
|
Czym są heurystyki?
Heurystyki to najprościej mówiąc uproszczone reguły myślenia, skróty myślowe. Pełnią one funkcje adaptacyjne, ponieważ usprawniając nasz proces myślowy ułatwiają codzienne działanie. Mogą one jednak prowadzić do systematycznych zniekształceń poznawczych. Konsekwencje tych błędów nie są zazwyczaj znaczące-czasem nawet ich nie zauważamy. Jednak w obliczu poważniejszych decyzji warto znać tego rodzaju zjawiska aby ustrzec się od kosztownej lub rozczarowującej omyłki.
Kahneman wyróżnia następujące rodzaje heurystyk:
- heurystykę małych liczb
-większą uwagę przywiązujemy do do treści komunikatu niż do jego miarodajności-upraszczamy obraz sytuacji
-staramy się w sposób przyczynowo-skutkowy wyjaśnić wszelkie zjawisk mimo faktu losowości większości z nich
- heurystykę zakotwiczenia która polega na dostosowaniu naszego myślenia/ odpowiedzi na pytanie w oparciu o pewną informację, często zupełnie oderwaną od rzeczywistości.
- heurystykę dostępności, bazującą na przypisywaniu większego prawdopodobieństwa zdarzeniom silniej oddziałującym na wyobraźnię, bardziej nacechowanym emocjonalnie, łatwym do zobrazowania.
- heurystykę reprezentatywności w której posiłkujemy się w osądzie klasyfikacją na podstawie częściowego podobieństwa do przypadku typowego, stereotypowego
- błąd koniunkcji– ignorowanie zasad logicznych, które w oczywisty sposób odnoszą się do sytuacji na rzecz intuicji.
- Błąd egocentrycznego uprzedzenia-przypisywanie sukcesów sobie, natomiast niepowodzeń czynnikom zewnętrznym.
- Efekt fałszywego konsensusu-wynikający z pragnienia potwierdzenia tego co myślimy. Efekt przeceniania powszechności naszych przekonań, czy zachowań.
- Efekt reflektora-myślenie, że jesteśmy w centralnym punkcie obserwacji innych ludzi. Bardzo często nie dość, nasza uwaga koncentruje się na naszej osobie, myślimy, że inni dla innych również jesteśmy obiektem skupienia. Efektowi temu często ulegają osoby, które boją się popełniania błędów lub/i nadmiernie dbają o sprawianie dobrego wrażenia na innych.
- Zbyt optymistyczne postrzeganie przyszłości / optimistic error-poczucie, że w naszym życiu będzie znacząco więcej szczęśliwych momentów niż smutnych.
- Efekt izolacji-skupienie się na szczegółach wyróżniających z tłumu (nieproporcjonalne przywiązywanie wagi do jednej cechy, kosztem innych) podczas oceny.
- Efekt przywiązania-nadmierna skłonność do utrzymania obecnej sytuacji mimo istnienia lepszych opcji wyboru. Przykład: unikamy zmiany pracy mimo pojawienia się lepszej oferty ponieważ przyzwyczailiśmy się do sytuacji.
- Błąd kosztów utopionych (efektem popołudniowym – behavioral biases affect prices)-trzymanie się decyzji z uwagi na koszty które juz ponieśliśmy, a których nie możemy odzyskać. Trzymamy się decyzji mimo, że dalsze inwestowanie może przynieść więcej strat niż zysków.
- Efekt zaprzeczania-negowanie informacji, które są sprzeczne z naszymi przekonaniami pomimo ich prawdziwości. Często występuje w debatach na tematy kontrowersyjne, w których ludzie odrzucają istnienie ważnych dowodów i utrzymują błędne założenia mimo twardych dowodów, które je obalają.
- Paradoks hazardzisty-wiara, że po serii niepowodzeń nastąpi wygrana. Jednak ze statystycznego punktu widzenia przeszłe wyniki nie mają wpływu na kolejne.
Czy zauważasz u siebie któreś ze skrzywień?
Autor:
Ewelina Wysocka, Project Manager w pracujmniej.pl. Uwielbia czytać książki i porządkować zawartą w nich wiedzę w przystępny sposób dlatego w naszym zespole zajmuje się tworzeniem treści. Odpowiada również za organizację projektów szkoleniowych. Oprócz zainteresowania psychologią i rozwojem osobistym jej pasją jest biohacking.